SON DAKİKA
Hava Durumu

O’NUN ADI DA BURSA’DA YAŞIYOR

Neden Bursa’da ‘Necati Bey’in adının verildiği bir okul var? Çünkü o, Cumhuriyet’im ‘eğitim’ politikasının mimarlarından birisi. Millet Mektepleri’nin kuruluş ve Latin harflerine geçiş konusundaki hazırlıkların mimarı da o oldu. İşte adı Bursa’da yaşatılan Cumhuriyet’in ilk milli eğitim bakanlarından Mustafa Necati Uğural’ın hayatı… (Şehrengiz Dergisi, 58. sayısı)

Haber Giriş Tarihi: 19.04.2022 00:00
Haber Güncellenme Tarihi: 21.04.2022 16:37
Kaynak: Haber Merkezi
https://www.bursasehrengiz.com/
O’NUN ADI DA BURSA’DA YAŞIYOR

NECATİ BEY, CUMHURİYET’İN İLK MİLLİ EĞİTİM BAKANLARI ARASINDAYDI…

36 yıllık kısacık ömrüne koskoca hizmetler sığdıran avukat, milletvekili, gazeteci, hâkim ve öğretmen Mustafa Necati Bey… Adı Bursa’nın en eski okullarından birinde yaşıyor. Kendini memleketinin hizmetine adamış, ömrünün sonuna kadar çeşitli hizmetlerde bulunmuş ve öncülük etmiş, Türk eğitim sisteminin temellerini atan biri Mustafa Necati Uğural…

Mustafa Necati Uğural 1894 yılında İzmir’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini İzmir’de tamamladı. Yükseköğrenim için İstanbul’a gitti. 1914’te İstanbul Hukuk mektebinden mezun olduktan sonra tekrar memleketi İzmir’e döner ve avukatlığa başladı.

Avukatlığının yanı sıra İzmir Kız Muallim Mektebi’nde öğretmenlik yaptı. 1915-18 arasında arkadaşı Hüseyin Vasıf (Çınar) ile birlikte Özel Şark İdadisinde yöneticilik ve Edebiyat öğretmenliği, 1919 yılında da önce Aydın Demiryolları İşletmesi Müdür Yardımcılığı ve ardından İzmir-Kasaba Demiryolları Hukuk Müşavirliği görevlerinde bulundu.

İzmir Türk Ocağı’nın aktif bir üyesi olan ve spor kolu çalışmalarını yürüten Mustafa Necati, Atatürk’ün Celal Bayar’a verdiği direktiflerle kurulan Altay Spor Kulübü’nün kurucuları arasındaydı. Hüseyin Vasıf (Çınar), Şükrü Saraçoğlu, Baha Esat Tekant, Talat Erboy, Esat Çınar ve Nejat Evliyazade gibi sadece futbol tarihinde değil, Milli Mücadelede ve genç Türkiye Cumhuriyeti’nin yapılandırılmasında önemli yerlere sahip kişilerle birlikte 16 Ocak 1914 tarihinde kurulan Altay Spor Kulübü bugün 101 yaşında.

1919’da yaklaşmakta olan işgal tehlikesine karşı tedbir almak için gayret gösterdi; gençler, yedek subaylar ve işten çıkarılmış olan demiryolu işçileri ile olan yakın ilişkilerini devam ettirerek önlemler almaya ve direnişi örgütlemeye çalıştı.

KUVAYI MİLLİYE’Yİ ÖRGÜTLEDİ…

İzmir’in işgalinin ilk günlerinde Mustafa Necati, Haydar Rüştü ile saklandıkları evlerinin Yunan askerleri tarafından kuşatılması sebebiyle ancak beş gün sonra İzmir’den kaçabildi ve İstanbul’a giderek, beşik kertmesi nişanlısı olan Halide Nusret (Zorlutuna) Hanım’ın evine yerleşti. Burada kaldığı sürede Dâhiliye Nezaretinde (İçişleri Bakanlığında) görev aldı. Daha sonra İstanbul Hükümeti tarafından, Karesi Mutasarrıflığına tayin ettiği Fatin Bey’in yardımcısı olarak Balıkesir’e gönderildi. Bir süre sonra da görevinden istifa ederek Batı Anadolu’da Kuvayı Milliye’nin örgütlenmesi çalışmalarına katıldı.

Mustafa Necati, Millî Mücadele basınında seçkin bir yere sahip olan yayın organı olan İzmir’e Doğru Gazetesini, Hüseyin Vasıf ve Mehmet Esat (Çınar ) kardeşlerle birlikte çıkardı. Başyazarlığını yaptığı İzmir’e Doğru 16 Kasım 1919-27 Haziran 1919 tarihleri arasında 74 sayı yayınlandı.

Mustafa Necati, Balıkesir’de Millî Mücadele hareketi içinde önemli görevler almakla sınırlı kalmadı. 19 Aralık 1919 tarihinde Milli karargâhta yapılan toplantıda Balıkesir İdman Yurdu’nun kuruluşuna da önderlik etti. Balıkesir İdman Yurdu’nun kuruluş amaçları arasında, “Gençlerin beden sağlıklarının gerçekleştirilmesi, atış talimleri yaptırılması ve hastalıklardan korunma yollarının öğretilmesi” de vardı.

MANİSA’DAN MİLLETVEKİLİ SEÇİLDİ

1920 yılında Mehmet Esat Bey’le Balıkesir’de Avukatlık bürosu açtı. İşleri o kadar yoğundu ki hiçbir davayı alıp takip edemedi. 28 Ocak 1920 tarihinde Süleyman Sadi Bey’in başkanlığında kurulan Balıkesir Barosu’nda Mustafa Necati Bey ikinci başkan oldu.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıyla, Mustafa Necati Bey Saruhan (Manisa) mebusu seçildi. 29 Nisan 1920 günü Saruhan Mebusu olarak Balıkesir’den Ankara’ya gitti. Mustafa Necati Bey TBMM’nin en faal üyelerinden birisi oldu. Konulara olan hâkimiyeti, hitabet gücü ve ikna kabiliyeti ile Meclisin en iyi hatipleri arasına girdi.

TBMM’nin 2. döneminde İzmir Milletvekili olarak görev aldı. Hüseyin Vasıf (Çınar ) Bey’in de aralarında bulunduğu altı arkadaşı ile birlikte Anadolu’nun imarı için bir komisyon oluşturarak Hükümete “Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti” işleri ile ilgili bir bakanlığın kurulmasını teklif etti. Bu teklif meclis tarafından benimsendi ve 13 Ekim 1923 tarihinde Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti kuruldu. 20 Ekim 1923’de Mustafa Necati Bey Mübadele, İmar ve İskân Vekili olarak seçilen ilk bakan oldu.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

Mustafa Necati Bey’i unutulmaz kılan görevi ise Maarif Vekâleti’nde (Milli Eğitim Bakanlığı) bulunduğu 3 yıl 13 günlük dönemde gerçekleştirdiği büyük hizmetlerdi. Türk Eğitim tarihinin Batılılaşma eğitim politikalarının oluşturulmasında büyük rolü vardı. Türk eğitim tarihinde 19. yüzyıl ortalarından itibaren dini esasta kurulmuş olan mektepler ve medreselerle, batı örneğinde kurulan okullar sebebiyle ikili eğitim politikası, iki ayrı okul türü ve iki tip insan yetiştirme faaliyetleri ortaya çıkmıştı. Bu problemi çözen bakan olma unvanını kazandı.

Mustafa Necati Bey’in maarif vekilliği sırasında gerçekleştirdiği hizmetler şöyleydi:

22 Mart 1926 maarif teşkilatına dair kanun çıkarıldı. Eğitim işlerini valilerin kontrolünden çıkararak, Bakanlığın kontörlüne alındı. Kanunda yer alan “Maarif hizmetinde asıl olan öğretmenliktir” hükmü ile öğretmenlik mesleğini itibarlı hale getirildi; Öğretmenlerin özlük haklarına ilişkin düzenlemeler yapıldı.

22 Nisan 1926’da 10 bölge merkezinde birer öğretmen okulu inşaatı başlattı. Bunlardan ilki bugünkü Gazi Eğitim Fakültesi binasında hizmete giren Gazi Muallim mektebi ve Terbiye Enstitüsü, ikincisi İzmir Erkek Öğretmen okulu, üçüncüsü ise Bugün Balıkesir Necatibey Eğitim fakültesi binasında hizmet veren Balıkesir Necatibey Muallim Mektebi’dir.

Orta öğretim parasızlaştırıldı, okul kitapları bakanlıkça bastırıldı.

Yabancı okullar denetim altına alındı.

17 Temmuz 1927 ‘de Uzman Öğretmen yetiştirmek üzere Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi sağlandı.

Yeni bir ilkokul programı hazırlandı ve “Toplu Öğretim” Avrupa ile aynı anda Türkiye’de uygulanmaya başlandı.

Köylere öğretmen yetiştirmek için Köy Öğretmen Okulları modeli planlandı. Denizli ve Kayseri’de köy muallim mektebi  (köy öğretmen okulu) açıldı.

3 Kasım 1928’de harf İnkılabı gerçekleştirildi. Yeni harfleri öğretmek için Millet Mektepleri kuruldu, Okuma-yazma seferberliği başlatıldı.

MİLLET MEKTEPLERİNİN KURULUŞ KANUNU..

Mustafa Necati Bey’in bizzat kaleme aldığı “Millet Mektepleri Teşkilatnamesi” 11 Kasım 1928’de bakanlar kurulu tarafından onaylandı ve 24 Kasım 1928 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girdi. Mustafa Necati Bey’in başında bulunduğu Maarif Vekâleti, kurduğu “Millet Mektepleri” sayesinde Türkiye bir anda bir okul haline geldi. Teşkilatın kurulmasında ve burada okutulacak ders kitaplarının hazırlanmasında büyük emeği vardır.

Bu okulların 1 Ocak 1929 tarihinde açılması plânlanmıştı. Okulların ve kitapların bu tarihte hazır olmasını sağlamak için gece gündüz çalıştı. Aynı yıl “Muallim Arkadaş” diye seslendiği mektubunda yeni harflerin öğretilmesi konusunu öğretmenlere şöyle açıklar:

“Bilhassa bu sene yeni Türk Harflerini tamim gibi şerefli bir vazifen daha vardır. Bütün memleket evlatlarını bir an evvel yeni harflerle okutarak Türkiye’de okuma yazma bilmeyen bir fert bırakmayacak kadar geniş bir azimle çalışmak mecburiyetindesin. Bunun için yeni Türk Harflerini çabuk öğren ve hemen herkese öğretmeye başla… Bu hedefe varmak için kürsü, mektep lazım değildir. Her yerde, her gördüğün, kadın, erkek, fakir, zengin, çiftçi, tüccar, köylü ve şehirli tefrik etmeyerek derhal öğreteceksin. Milletimize yeni bir teali sahası yaratacak olan bu büyük zaferi kısa bir zamanda kazanacağına mutmain olarak vazifelerinde muvaffakiyet diler ve işe mübaşeret haberini intizar eylerim aziz meslektaşım.”

HAYALİNİ GÖRECEĞİ GÜN ÖLDÜ…

Mustafa Necati Uğural, büyük bir heyecanla okulun açılması için çalışırken, millet mekteplerinin açılacağı 1 Ocak 1929 Salı günü apandisit patlaması sonucu Ankara Numune Hastanesine kaldırıldı ve burada hayatını kaybetti.

Ölümünden 6 ay önce Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmayı şöyle bitirmişti:

“Bir gün, herhangi bir Maarif Vekili mecburî tahsil çağında bulunan çocuklarımızın hepsini okutmakta olduğunu ve her köyde mektep ve muallim bulunduğunu söylemek bahtiyarlığına kavuşursa o zaman Cumhuriyet, ilk tahsilde çizmiş olduğu hedefine varmış olacaktır. Bu bahtiyar halefimi şimdiden ben gözlerimin karşısında onu görüyorum. Onun meserretli ve mesut hâlini müşahede ediyorum.”

Uzun bir ömre bile kolay kolay sığdırılamayacak kadar çok hizmeti gerçekleştirerek hayata veda eden

Necati Bey’in adı sağlığında ve ölümünden sonra birçok okula, caddeye ve sokağa verildi. Bursa’nın köklü okullarından ve Türkiye’nin ilk kız meslek liselerinden olan, şimdiki adıyla Necatibey Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi de işte bu kurumlardan biridir.

Kaynaklar ve Yararlanılan Kişiler

  • 1934 Bursa Yıllığı
  • Bursa’nın Köklü Eğitim Kurumları Necati Bey Meslek Lisesi (Bursa Necatibey Kız Enstitüsü), Bursa Araştırma Merkezi,
  • Deniz Dalkılınç
  • Kaplanoğlu, Raif. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa (1876-1926), Avrasya Etnoğrafya Yayınları, 2006
  • Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003
  • Sami Kaynak (Eser Sahaf)
  • Yıldırım, Fahri. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Mimari Eserler 1.Cilt, Nilüfer Belediyesi, Bursa, 2014
Yorum Ekle
Gönderilen yorumların küfür, hakaret ve suç unsuru içermemesi gerektiğini okurlarımıza önemle hatırlatırız!
Yorumlar
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.