SON DAKİKA
Hava Durumu

AZİZ TRYPHON’UN KİLİSESİ Mİ KEŞFEDİLDİ?

Mustafa Şahin* Bir süre önce gazetelere bir haber yansıdı: “İznik Gölü’nde Balıkçılar Tarihi Eser Buldu, Balıkçılar buldu! İznik Gölü’nden ‘Tarih’ Çıktı, Bursa’da Balıkçıların Ağına Tarihi Eser Takıldı, vs”. Bulunan tarihi eser mermer bir mimari parçaydı. Üzerindeki bezemeye göre bir kiliseye ait ambon levhasıdır. Ağır olması nedeniyle taşıması zor olan bu ambon levhasının gölde ne işi

Haber Giriş Tarihi: 19.04.2022 00:00
Haber Güncellenme Tarihi: 19.04.2022 00:00
Kaynak: Haber Merkezi
https://www.bursasehrengiz.com/
AZİZ TRYPHON’UN KİLİSESİ Mİ KEŞFEDİLDİ?

Mustafa Şahin*

Bir süre önce gazetelere bir haber yansıdı: “İznik Gölü’nde Balıkçılar Tarihi Eser Buldu, Balıkçılar buldu! İznik Gölü’nden ‘Tarih’ Çıktı, Bursa’da Balıkçıların Ağına Tarihi Eser Takıldı, vs”. Bulunan tarihi eser mermer bir mimari parçaydı. Üzerindeki bezemeye göre bir kiliseye ait ambon levhasıdır. Ağır olması nedeniyle taşıması zor olan bu ambon levhasının gölde ne işi olabilir ? Anlamak için İznik’in azizlerine ve onların adına inşa edilen kiliselere göz atmakta fayda vardır.

Ambon levhası

İznik’de saygı gördüğü bilinen ve adına kilise inşa edilen azizlerden birisi Aziz Tryphon’dur. Aziz, Nikaia’nın pagan dininden arındırılıp Hristiyanlaştırılmasında önemli rol oynayan ilk azizlerinden birisidir. Özellikle Katolik ve Ortodokslar tarafından saygı görmüştür. Roma İmparatoru Decius’un (MS. 249-251) Hristiyanlara karşı uyguladığı zulmün kurbanlarından birisidir.

Rivayetlere göre, yaklaşık MS. 222 yılında Phrygia veya Bithynia’da Kampsade (Campsada) kentinde dünyaya gelen Tryphon, gençliğini kaz güderek geçirmiştir. Özellikle hasta hayvanları iyileştirme gücüne sahip olan bir azizdir. Tanrının, gençlik yıllarından itibaren ona iblisleri kovma ve çeşitli hastalıkları iyileştirme gücü verdiğine inanılmaktadır. Bir zamanlar memleketinin sakinlerini açlıktan kurtarmıştır. Aziz Tryphon, duasının gücüyle, tahılları yiyip tarlaları harap eden bir çekirge belasını bile geri çevirmiştir.

Tryphon’un Hristiyanlar arasında  çok yaygın şekilde saygı görmesinin nedeni onun mucizelerinden kaynaklanmaktadır. Örneğin böceklerin ve sürüngenlerin dadandığı meyve bahçelerini, bağları ve ekim alanlarıni temizleyebildiğine inanılmaktadır. Bağ, bahçe ve tarlaları korumak için yağ kandilinden çıkan yağın toprağa serpilmesi yeterlidir. Bu nedenle Tryphon çiftçilerin ve bağcıların azizi olarak görülür; özellikle bağlarda “budama” başladığı zaman saygı görmektedir. Atribüsü şahindir; elinde zambak veya orak ile de tasvir edilir.

Aziz Tryphon zambak çiçeğiyle

Aziz Tryphon şahin ile

 

Günlerden bir gün Roma İmparatoru Gordian’ın (238-244) sevgili kızı iblisler tarafından ele geçirilmiş ve hastalanmıştır. İmparatorluk sınırları içerisinde yaşayan ne kadar hekim varsa saraya davet edilmiş, ancak kız bir türlü şifa bulamamıştır. Bunun üzerine son çare olarak tavsiye üzerine Tryphon saraya davet edilmiştir. İmparatorluk askerleri Tryphon’u köyünün yakınlarında kaz sürerken bulmuş ve apartopar saraya götürmüşlerdir. İmparatorun kızını tedavi etmeyi başaran Tryphon, Decius’un Hristiyanlara karşı zulmüne kadar huzur içinde yaşamıştır.

İmparator Decius (249-251) tahta geçtiğinde, Hıristiyanlara karşı şiddetli bir zulme başladı. Birisi, komutan Aquilinus’a Aziz Tryphon’un insanları Hristiyanlığa davet ederek birçoğunu vaftiz ettiğini ihbar etmiştir. Bunun üzerine Tryphon tutuklanmış ve sorguya tabi tutulmuştur. Nikaia’da eyalet valisinin huzuruna getirilerek defalarca Hristiyanlığı inkar etmesi istenmiş, ancak Tryphon her defasında bu telkini reddetmiştir. Bunun üzerine korkunç işkencelere maruz kalmış ve en sonunda kılıçla başı kesilerek martyr / şehit edilmiştir.

Ölümünden sonra Aziz Tryphon inancı İmparatorluğun en ücra köşelerinde yaşayan Hristiyan cemaatlere kadar yayılmıştır. MS. 5. yüzyılda başkent İstanbul’da bile Tryphon adını taşıyan bir manastırın olması ve İmparator Justinian’ın Tryphon adına kiliseler inşa ettirmesi Aziz Tryphon inancının Hristiyanlar arasındaki değerini göstermesi açısından kayda değerdir.

Tryphon’un ana kilisesi Nikaia’da yer almaktadır. Martyrin resmini aydınlatan lambanın arkasındaki nilüferler / zambaklar kış ortasında açarlar; kesildikleri taktirde yine açarlardı.  Bu mucizeye Tryphon Kilisesi’nde gizli bir yerde değil de herkesin önünde tanık olan  Bizans İmparator Theodore Laskaris (1254-1258) mucizeyi azizi anlatan kasidesinde anlatmaktadır. Aziz adına her yılın 1 Şubat tarihinde kutlamalar yapılmaktadır. Azizin bayram kutlamaları ilginçtir. Aziz Tryhon Kilisesi’ndeki sabah ayini esnasında kilise her kademeden insanlarla dolar taşar; çocuklar, yaşlılar, askerler ve rahipler ayrıca patrik ve imparator ordadır. Ayin sonrasında halk hep birlikte azizin mucizesini izlemek için Ascania / İznik Gölü kıyısına gider. Orada mucize gerçekleştiğine şahit olurlar.

Aziz Tryphon için Nikaia’da inşa edilen kilise kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Zamanla zeminde oluşan su insanların kiliseye girmesini engel olmaya başlamıştır. Bunun üzerine II. Theodoros daha önce kentte var olan Aziz Tryphon Kilisesi’nin yeniden inşa edilmesini emretmiştir. Böylece Patrik Arsenios tarafından kent içinde olacak şekilde bir kilise daha inşa edilmiştir. Skoutariotes’e göre bu yeni kilise, boyut ve güzelliği ile şahanedir.

Suların bastığı kilise hakkında çok az bilgi vardır. Ancak 1 Şubat festivalinde, ayin sonrası halkın hep birlikte İznik Gölü kıyısına inmesi, ilk kilisenin göl kıyısında veya kıyıya yakın bir yerde olduğunu düşündürmektedir. Bununla birlikte 13. yüzyıl kilisesinin yeri de tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar İstanbul Kapı’nın yanını işaret ederken, bazıları Yenişehir Kapı yakınlarını önermektedir.

  1. Haçlı Seferi sırasında Latinlerin Konstantinopolis / İstanbul’u ele geçirip talan etmesi sonucu bir Latin İmparatorluğu kurulmuştur. Bunun üzerine ailesi ile birlikte kentten ayrılan I. Theodoros Boğaz üzerinden İznik’e gelmiş ve burada 1204 yılında İznik Rum İmparatorluğunu kurmuştur. 1204 ile 1261 arasında hüküm süren imparatorluğun resmi, kültürel ve dinsel başşehri Nikaia / İznik olmuştur.

İznik’te Lascarisler Dönemi olarak da bilinen bu dönemde saygı duyulan azizler arasında Tryphon da yer almaktadır. Bizans İmparatoru II. Theodore Ducas-Lascaris’in (1254-8) Aziz Tryphon’a özel bir sempatisi vardır. Çünkü, 1254 yılında Avrupa’ya yapacağı bir sefer öncesinde Aziz rüyasına girip, ona Boğaz’dan geçmesi gerektiğini söylemiş, Azizi dinleyen İmparator büyük bir zafer kazanarak Berrhoia / Beroia (Bulgaristan) şehrini ele geçirmiştir. Bu nedenle Theodore, Aziz Tryphon’u sadece kendisinin değil tüm devletin koruyucu azizi olarak ilan etmiş ve kendi adına darp edilen sikkelerde Tryphon’a da yer vermiştir.

Örneğin II. Theodore adına darp edilen bir sikkenin ön yüzünde (1255-1256), imparator bir elinde labarum başlı asa, diğer elinde patrik haçlı globuslu bir asa ile ayakta durmaktadır. Arka yüzde ise Aziz Tryphon sağ elinde haç, sol elinde zambak çiçeği  ile yer almaktadır.

  1. Theodore Sikkesi

Yine II. Theodore adına basılan bir diğer sikkede (1256/1257), Pantokrator İsa sakallı ve haresi ile arkalığı olmayan bir tahta oturmuştur; sol elinde Kitab-ı Mukaddesi tutarken, sağ eli ile insanları kutsamaktadır. Sikkenin arka yüzünde ise Theodore, bu defa Aziz Tryphon ile birlikte üzerinde labarum ve zambak çiçeği bulunan uzun bir asayı tutarken betimlenmiştir.

  1. Theodore ve Tryphon sikkesi

İznik’te başı kesilerek şehit edilen Aziz Tryphon’un rölikleri (kemikleri gibi kutsal emanetleri) uzun süre İznik’de kendi adına inşa edilen eski kilisede korunmuş, kilise su basması nedeniyle kullanılamaz hale gelince, rölikleri İstanbul’a olasılıkla Aziz Tryphon Kilisesi’ne taşınmış, İstanbul’daki kutsal emanetleri 809 yılında Venedikli bir tüccar tarafından Karadağ’da Kotor şehrine götürülmüştür. Andrea Saracenis isimli Kotor’lu bir tüccar rölikleri satın alıp Aziz Tryphon için yaptırılan kiliseye defnetmiştir.

Kısaca ne rölikleri, ne de eski ve yeni kiliseleri günümüze ulaşamamış olan Aziz Tryphon, günümüzde özellikle Katolok ve Ortodoks Hristiyanlar tarafından saygı gören, adına her yıl 1 Şubat’ta ayin düzenlenen İznik’in önemli şehit azizlerinden birisidir. Geçtiğimiz aylarda İznik Gölü’nde Kayıkhane yakınlarında balıkçıların ağına takılan ambon parçası, günümüzde kayıp olan ve su baskını nedeni ile terk edildiği rivayet edilen Aziz Tryphon Kilisesi’nin yerine işaret etme olasılığı nedeni ile kayda değerdir.

 

Kaynakça

Ü. M. Ermiş, İznik ve Çevresi Bizans Devri Mimari Faaliyetinin Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi (İstanbul 2009).

  1. Eyice, İznik: Tarihçesi ve Eski Eserleri (İstanbul 1988).
  2. Foss – J. Tulchin – Theodore – Theodoros Metochites, Nicaea: a Byzantine capital and its Praises : with the Speeches of Theodore Laskaris, In praise of the Great City of Nicaea, and, Theodore Metochites, Nicene Oration (Brookline, Mass 1996).
  3. Macrides, George Akropolites: The History: Introduction, Translation and Commentary (Oxford 2007).

 

Resimler Listesi

1-Ambon parçası, https://www.habernediyor.com/kultur-sanat/iznik-golunde-balikcilar-buldu-tam-2-bin-yillik-h60871.html

2 – Sırp Ortodoks İkonu üzerinde Aziz Tryphon, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f4/Tryphon_of_Campsada.jpg

3- Aziz Tryphon şahin ile, https://christian-orthodox.org/saint-tryphon-of-campsada/

4- Theodore Sikkesi, https://www.wildwinds.com/coins/byz/theodore_II/sb2138.jpg

5- II. Theodore sikkesi,  https://www.wildwinds.com/coins/byz/theodore_II/sb2139.jpg

* Prof. Dr. Mustafa Şahin, Bursa Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Bursa.

E-mail: mustafasahin@uludag.edu.tr

Yorum Ekle
Gönderilen yorumların küfür, hakaret ve suç unsuru içermemesi gerektiğini okurlarımıza önemle hatırlatırız!
Yorumlar
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.